In situaties die bedreigend zijn voor mensen, zijn er vier reactiemogelijkheden die vanuit ons oerbrein, reptilian complex, worden ingegeven:
• Vechten;
• Vluchten;
• Bevriezen;
• volgen.

Deze reacties zijn ons overlevingsmechanisme bij acuut gevaar. De reactie begint met een hevige stress. Daardoor produceert ons lichaam grote hoeveelheden adrenaline en cortisol. Cortisol is het stress hormoon. Je bloeddruk en hartslag stijgen, je spieren spannen zich, je zintuigen worden scherper en je pijngrens stijgt naar een zeer hoog niveau (je voelt de pijn minder). Je lichaam is voorbereid op vechten of vluchten.

De reptilian complex is het oudste gedeelte in onze hersenen. Het onthoud niks en heeft de functie dat wij mensen overleven.

Vechten

Hoe herken je de vechtreactie?

• handen ballen zich tot vuisten.
• huilen
• tandenknarsen, kaak verstrakt.
• gevoelens van boosheid.
• knoop in je maag of misselijkheid
• Spierspanning in de knieholtes en schouders.

Vluchten

Hoe herken je de vluchtreactie?

• rusteloze benen of voeten, verdoofd gevoel in je benen.
• oppervlakkig ademhalen.
• ogen schieten van links naar rechts en zijn heel groot.
• benen en/of voeten bewegen.
• een gevoel van gevangen zitten, er niet uit kunnen, gespannen zijn.

Bevriezen

Hoe herken je de bevriesreactie?

• het gevoel dat je vast zit in (een deel van) je lichaam
• het koud hebben, verdoofd zijn, een bleek gezicht hebben
• onbewust ingehouden adem of het gevoel hebben dat je niet kunt ademen
• je hartslag hamert tegen je borstkas
• een lagere hartslag
• je bent gefocust op de dreiging (konijn in de koplampen)

In trainingen geven we veelal aan dat ons hoofd jokt en ons lichaam niet liegt. Bij spanningstoename functioneert het lichaam echter blijkt dat we hier vaak niet naar luisteren.

Wat gebeurt er in je lichaam tijdens een bedreigende situatie?

Het SNS zorgt voor de vecht- of vluchtreactie (het agressieve verdedigingsmechanisme).
Het PNS is de nervus vagus, ook wel de tiende hersenzenuw of de zwervende zenuw genoemd. Deze zenuw loopt vanuit de hersenen naar de borst en de buik (het ventrale systeem). Er loopt ook een tak van deze zenuw naar de rug (het dorsale systeem). De tak die naar de rug loopt, is de oudere tak. Deze zorgt voor het bevriezen en volgen in een bedreigende situatie (ons passieve verdedigingsmechanisme).

De tak die naar de buik loopt is de nieuwere tak. Deze zorgt voor een rem op de vecht- of vluchtreactie. Deze tak zorgt ervoor dat een mens zich veilig en op zijn gemak voelt. Aan deze kant doet de mens mee in sociale interactie en communicatie.

Ons lichaam werkt volgens een hiërarchisch systeem: het zal eerst het nieuwste systeem aanspreken, het ventrale systeem. Dan zal het doorgaan naar het SNS en vervolgens het dorsale systeem aanspreken. Het oudere zenuwsysteem kan het nieuwere uitschakelen als dat nodig is.

Dat houdt in dat je in een bedreigende situatie eerst zal proberen om er op een sociale manier uit te komen: bijvoorbeeld door te praten, het misverstand proberen op te lossen of om hulp schreeuwen.
Als dat niet lukt, activeert het volgende systeem: vechten of vluchten, het SNS. Maar als je niet kunt vechten en niet kunt vluchten, zal het laatste systeem in werking treden: bevriezen. Bevriezen is een inactieve manier van jezelf verdedigen. Voor zoogdieren en dus ook mensen is dit een dodelijke optie. Je kunt weinig doen als je doodsbang bent.

Hoe zit dat dan met PTSS?

Het limbisch systeem reageert op de situatie alsof je nog steeds in die bedreigende situatie van vroeger zit. Dit systeem bestaat uit een aantal gebieden tussen de hersenstam en de hersenschors. Deze gebieden regelen de emotie, motivatie en het genot. Hier zit ook het emotioneel geheugen. Je lichaam sluit zich af voor alles wat er gebeurt, je doet alsof je dood bent. Jij kijkt naar jezelf alsof je er niet echt bij bent. Dat heet dissociëren of dissociatie.

Nadat je uit de bedreigende situatie bent gekomen, moet je de opgebouwde energie ontladen. Dat kan door trillen en zweten of andere lichamelijke reacties, zoals huilen. Als die ontlading niet komt en het trauma wordt opgeslagen in je emotionele geheugen in het limbische systeem, ontstaat posttraumatische stressstoornis (PTSS).

Bronnen: DrsPee Polyvagal theory, fight, freeze or engage. eft4ptss